Peiling: Thema’s verkiezingscampagne | Politieke opvattingen | Economisch sentiment

Kosten van levensonderhoud, inflatie en gezondheidszorg meest gewenste verkiezingsthema’s

Met de Tweede Kamerverkiezingen in aantocht, staan ook de verkiezingscampagnes van de politieke partijen weer in de startblokken om het electoraat voor zich te winnen. Maar over welke thema’s vinden Nederlanders dat deze verkiezingen zouden moeten gaan? Een derde van de Nederlanders vindt dat deze over de kosten van levensonderhoud/inflatie zouden moeten gaan (35%), gevolgd door gezondheidszorg (31%), immigratie en asiel (29%), woningmarkt (28%) en klimaat en duurzaamheid (24%). 

Jongeren noemen – vaker dan elke andere leeftijdsgroep – de woningmarkt het meest als thema waar de aankomende verkiezingen over zouden moeten gaan (41% versus 28% totaal). Gezondheidszorg lijken zij daarentegen minder vaak belangrijk te vinden dan oudere generaties. 

Gevraagd naar welke partijen het meest geschikt zijn om beleid over bovenstaande thema’s te maken, zien we dat Nederlanders de VVD het meest geschikt achten om het beleid over de economie vorm te geven (28%), gevolgd door NSC (20%) en GroenLinks-PvdA (16%). De PVV wordt het vaakst genoemd als geschikte partij voor het immigratiebeleid, namelijk door een kwart van de Nederlanders (26%). Ook de VVD wordt door één op de vijf Nederlanders (20%) als geschikt geacht voor het immigratiebeleid.

Voor de woningmarkt worden de combinatiepartij GroenLinks-PvdA, NSC (beide 16%) en de VVD (15%) genoemd als meest geschikte partijen om hier het beleid voor te maken. 

Ideologische verschillen tussen jong en oud met name zichtbaar omtrent klimaat en migratie

Om te achterhalen waar de Nederlandse kiezers ideologisch voor staan, leggen wij in de Maatschappelijke Barometer regelmatig een aantal generieke stellingen voor. Hieruit blijkt dat de helft van de Nederlanders (48%) een kritische houding heeft ten aanzien van de Europese Unie: zij vinden namelijk dat de Europese Unie te veel te zeggen heeft over Nederland. Eén op de vijf Nederlanders is het hiermee oneens (20%). Ook vindt drievijfde (62%) dat immigratie van buiten Europa zoveel mogelijk moet worden ingeperkt, 15% is het hiermee oneens.

Over de thema’s zoals het klimaat en de stikstofcrisis zien we een meer gepolariseerd beeld. Zo vindt tweevijfde (40%) dat Nederland niet voorop moet lopen in het klimaatbeleid in vergelijking met andere landen, tegenover een kwart (27%) die hier wel voorstander van is. Over de reductie van stikstof is men nog meer verdeeld: drie op de tien Nederlanders (30%) vinden dat de veestapel zoveel mogelijk moet worden ingeperkt om de stikstofuitstoot terug te dringen, terwijl vier op de tien Nederlanders (40%) het hier (helemaal) mee oneens zijn. 

Tot slot hebben wij Nederlanders de stelling voorgelegd ‘De overheid moet via belastingen de verschillen in welvaart in Nederland verkleinen’, waar de helft van de Nederlanders (49%) het mee eens is, tegenover één op de vijf Nederlanders (21%) die hieroptegen is. 

Maar hoe verhouden deze cijfers zich tussen de verschillende generaties? Beginnende bij de Europese Unie, zien we dat hoe ouder de Nederlander is, hoe kritischer hun houding is ten aanzien van de rol van de EU. Zo vinden zes op de tien 70+’ers (59%) dat de Europese Unie te veel te zeggen heeft over Nederland, waar ruim eenderde van de 18-34 jarigen (36%) dit zo ervaart. 

Ook omtrent migratie en klimaatbeleid zien we dat ouderen vaker een stellig standpunt innemen. Ze zijn vaker voor het beperken van immigratie van buiten Europa naar Nederland (75% versus 47% van de 18-34 jarigen) en vinden minder vaak dat Nederland internationaal voorop moet lopen wat betreft het klimaatbeleid (11% versus 34% 18-34 jarigen). 

Tegelijkertijd zijn ouderen vaker van mening dat de overheid via belasting de verschillen in welvaart moet verkleinen (59% versus 45% 18-34 jarigen). Over de stikstofkwestie liggen de opvattingen tussen generaties nagenoeg gelijk aan elkaar. Onder 18-34 jarigen vinden drie op de tien Nederlanders (31%) dat de veestapel zoveel mogelijk moet worden ingeperkt om de stikstofuitstoot terug te dringen, net als de 70+’ers (30%).

Ondanks dat de opvattingen over deze thema’s erg uiteenlopen tussen de generaties, blijkt dat wanneer Nederlanders zichzelf plaatsen op een schaal van linksgeoriënteerd tot rechtsgeoriënteerd waarbij 1 staat voor ‘helemaal links’ en 10 staat voor ‘helemaal rechts’, er maar weinig verschillen zijn tussen de verschillende generaties. Zo geven 18-34 jarigen zichzelf een gemiddelde van een 6.1 en geven 55+’ers zichzelf een gemiddelde van een 6.4. 

Wat wél verschilt tussen generaties, is het aandeel linkse kiezers binnen de leeftijdsgroepen. Onder jongeren classificeert eenderde (32%) zich als links, waar onder ouderen (70+) één op de vijf Nederlanders (20%) zichzelf als links-georienteerd classificeert. Tegelijkertijd zien we ook terug dat jongeren zichzelf minder vaak als het politieke midden beschouwen (32% vs. 46%). 

Aanhoudend pessimisme Nederlandse economie

Ondanks dat nog steeds zeven op de tien Nederlanders (70%) vinden dat het de slechte kant op gaat met Nederland, ligt dit aandeel lager dan in juli, toen nog driekwart (75%) van de Nederlanders vond dat het de slechte kant op ging.

Tegelijkertijd ziet men geen verbetering van de economische situatie in Nederland. Al sinds afgelopen januari verwacht de helft van de Nederlanders dat de economische situatie in Nederland zal verslechteren. Ook de eigen toekomstige financiële situatie wordt nauwelijks positief ingeschat. In augustus verwachten drie op de tien Nederlanders (28%) dat hun financiële situatie de komende twaalf maanden achteruit zal gaan. De helft van de Nederlanders denkt dat deze hetzelfde blijft. Slechts één op de tien Nederlanders (13%) verwacht een verbetering van hun eigen financiële situatie.

Jongeren (18-34 jaar) zijn optimistischer gestemd over hun financiële toekomst: éénvijfde (20%) denkt dat hun persoonlijke economische situatie zal verbeteren in de komende twaalf maanden, tegenover slechts 4% van de 70+’ers. Over de toekomstige economische situatie in Nederland zijn er geen verschillen in opvatting per generatie te zien: binnen alle leeftijdsgroepen verwacht zo’n één op de tien Nederlanders dat de situatie zal verbeteren, waar de helft denkt dat deze achteruit zal gaan. 

Onderzoeksverantwoording

De data zijn gebaseerd op online onderzoek van Ipsos onder een representatieve steekproef van de Nederlandse stemgerechtigde bevolking (n= 1.031) tussen 1 en 4 september 2023. Afwijkingen tussen de samenstelling van de steekproef en de samenstelling van de Nederlandse stemgerechtigde bevolking op de kenmerken leeftijd, geslacht, opleiding, regio, werkzaamheid en stemgedrag bij de laatste landelijke verkiezingen (de Tweede Kamerverkiezingen van 2021) zijn door middel van een weging gecorrigeerd.

Meer informatie

Deze peiling is onderdeel van de maandelijks terugkerende Maatschappelijke Barometer. 
Neem voor meer informatie over dit onderzoek contact op met Sander Nieuwkerk (sander.nieuwkerk@ipsos.com).