De Staat van de Democratie 2024: Tussen ontevredenheid, diepe democratische ongelijkheden en oproepen tot hervorming

Ipsos onthult de resultaten van de “Staat van de Democratie” studie, uitgevoerd van 13 tot 27 september 2024 via het Ipsos KnowledgePanel®. In een klimaat van groeiende onvrede met de democratie, biedt deze enquête een diepgaande analyse van de democratische percepties in acht westerse landen, waarbij significante verschillen en een sterke vraag naar systeemhervorming worden benadrukt. Steun voor de principes van democratie gaat gepaard met een sterke wens om het systeem te hervormen zodat het beter tegemoet komt aan de behoeften van individuen. Burgers zeggen klaar te staan om zich actief politiek en maatschappelijk in te zetten om de noodzakelijke veranderingen te initiëren.

Ontevredenheid met het democratisch systeem

• Ondanks een bescheiden verbetering blijven burgers overwegend ontevreden over de manier waarop de democratie in hun land functioneert. Een aanzienlijke meerderheid van de respondenten vindt dat de werking ervan de afgelopen jaren is verslechterd, met de Fransen voorop: 74% van hen zegt dat de situatie de afgelopen vijf jaar is verslechterd (+1 punt t.o.v. 2023). 
• De ontevredenheid van de Fransen met het democratisch functioneren van de instellingen van het land blijft groeien en bereikte dit jaar 55% (+4% t.o.v. 2023). Zweden onderscheidt zich als de enige natie waar de meerderheid (68%) van de inwoners tevreden is met het democratisch functioneren van het land. Aan de andere kant wordt dit gevoel slechts gedeeld door 18% van de bevolking in Kroatië. Polen heeft een duidelijke verbetering in deze perceptie gezien na de politieke verandering in de herfst van 2023.

Citizens in most democratic countries are dissatisfied with the actions of their political leaders and more broadly with the functioning of institutions. However, there is no rejection of the democratic principle itself, quite the contrary: citizens simply want changes to make themselves heard better and to have public policies that better correspond to their wishes.

- Mathieu Gallard, Research Director at Ipsos France

Lokaal niveau het meest coherent en effectief

• De tevredenheid is hoger op lokaal of regionaal niveau, maar neemt duidelijk af op nationaal of supranationaal niveau. Een grote meerderheid van de Fransen (71%) voelt zich goed vertegenwoordigd door de instellingen van hun stad of dorp, gevolgd door de Nederlanders met 64%. Op regionaal niveau voelt ongeveer 57% van de Nederlanders en 54% van de Fransen zich goed vertegenwoordigd door de regionale overheden.  Lokale overheden worden ook gezien als instanties die meer concrete resultaten opleveren voor burgers, vooral in Frankrijk (58%) en Polen (52%). 
• Hoewel vaak gezien als technocratisch en ver verwijderd van de zorgen van Europese burgers, loopt de Europese Unie voor op nationale regeringen en voelt 1 op de 2 mensen in Frankrijk, Polen en Nederland zich goed vertegenwoordigd door de Europese Unie.

EU en NAVO als verdedigers van democratie

Het publiek ziet de Europese Unie en de NAVO als de meest effectieve verdedigers van de democratie, met toenemende steun in de meeste landen vergeleken met het voorgaande jaar.  

• In 2024 hebben Polen (57%, +11 punten t.o.v. 2023) en Zweden (49%, +11 punten t.o.v. 2023), geografisch dichter bij Rusland, een bijzonder gunstig beeld van de NAVO. Aan de andere kant is de perceptie van de rol van de Atlantische Alliantie genuanceerder in Zuid-Europa, met name in Spanje (21% in 2024, stabiel t.o.v. 2023) en Italië (18% in 2024, -1 punt t.o.v. 2023). 
• De Europese Unie wordt ook gezien als effectief in het verdedigen van de democratie in de meeste onderzochte landen, met een sterke stijging ten opzichte van 2023 in Polen (45% in 2024, +20 punten), Zweden (47% in 2024, +10 punten) en Frankrijk (32% in 2024, +12 punten).

De kloof tussen burgers en elites blijft groeien.

• Burgers voelen een aanzienlijke kloof tussen henzelf en hun politieke leiders, in de overtuiging dat het democratische systeem vooral de economische en politieke elites bevoordeelt ten koste van hen. Dit gevoel is vooral sterk aanwezig in Frankrijk (57%), Italië (60%) en Kroatië (77%), waar het breed gedragen wordt door de bevolking.

Diversiteit in maatschappelijke betrokkenheid bij democratie en een groeiende wens voor radicale hervormingen.

• In verschillende landen spreekt een meerderheid van de burgers een duidelijke wens uit voor een radicale transformatie van het politieke systeem, zoals in Kroatië (70%), Polen (63%), Frankrijk (56%) en Italië (56%). De meningen zijn daarentegen meer verdeeld in de Verenigde Staten, Spanje, Nederland en Zweden, waar een aanzienlijk deel van de bevolking de voorkeur geeft aan geleidelijke of beperkte institutionele hervormingen.
• Hoewel burgers een zekere scepsis uiten over het functioneren van de democratie, blijven ze actief op politiek en maatschappelijk vlak, zowel op nationaal als lokaal niveau. In alle landen houdt een aanzienlijk deel van de bevolking zich bezig met andere activiteiten dan stemmen, zoals:
  • Petities tekenen (gemiddeld 31,6%)
  • Producten boycotten (gemiddeld 27,9%)
  • Politieke meningen uiten op sociale media (gemiddeld 16,5%)
  • Deelnemen aan demonstraties (gemiddeld 10,3%)

Europeanen overwegend voorstander van de Unie, maar pleiten voor een verandering in de werking ervan.

• In de aan het onderzoek deelnemende landen van de Europese Unie wordt de EU over het algemeen positief ervaren. Dit gevoel is vooral sterk in Polen en Zweden, waar meer dan de helft van de burgers een gunstige mening deelt.
• Hoewel de meningen over de Europese Unie over het algemeen gunstig zijn, vindt een aanzienlijk deel van de burgers dat de EU haar werkwijze moet herzien. Gemiddeld is bijna 46% van de ondervraagden het eens met deze mening, met Italianen aan kop met 53%, gevolgd door de Fransen met 49%. Dit gevoel wordt in alle onderzochte landen sterk gedeeld. Tegelijkertijd is slechts een klein deel van de burgers fel tegen de Europese Unie, zelfs als die haar werkwijze in de toekomst zou veranderen.

Over dit onderzoek

De enquête is uitgevoerd van 13 tot 27 september 2024 met behulp van KnowledgePanel®, het probability panel van Ipsos in Kroatië, Frankrijk, Italië, Nederland, Polen, Spanje, Zweden en de Verenigde Staten.

De enquête was gebaseerd op nationaal representatieve steekproeven van mensen van 18 jaar en ouder.  De enquête werd afgenomen in de officiële taal van elk Europees land en in het Engels in de Verenigde Staten. Voor dit onderzoek werden twee herinneringsmails verstuurd. Vóór de start van het veldwerk werd geen informatie over het onderwerp van de enquête naar de panelleden gestuurd.