Politiek met Sjoerd - Omtzigt en de strijd om de links-conservatieve kiezer

Een echt programma is er nog niet, maar de uitgangspunten en grondslagen van Nieuw Sociaal Contract (NSC) geven al het nodige inzicht in de ideologische koers van de nieuwe partij van Pieter Omtzigt. In het document benadrukt Omtzigt de rol van “gezin, familie en gemeenschappen”, en het belang van het “maatschappelijk middenveld”, uitgaande van een “relationeel en personalistisch” mensbeeld.

Qua ideologisch profiel vertoont NSC dus veel gelijkenissen met het Christendemocratisch gedachtegoed (zie bijvoorbeeld ook hier). Omtzigt positioneert zich economisch links van het midden, en sociaal-cultureel gezien conservatief en behoudend. 

Bestaanszekerheid

De ideologische gelijkenissen met het CDA zijn natuurlijk niet verrassend. Omtzigt brak met het CDA op persoonlijke gronden, niet vanwege inhoudelijke meningsverschillen. Zijn nieuwe partij vaart hooguit een meer sociale koers dan het CDA, zo stellen de politicologen de Jonge en Voerman in een eerste analyse van de uitgangspunten van NSC. In die sociale koers past de focus op ‘bestaanszekerheid’. Een thema dat Omtzigt overigens al in 2021 bestempelde tot speerpunt. 

Onze laatste peiling laat zien dat NSC op dit moment inderdaad veel kiezers trekt die economisch wat links van het centrum te plaatsen zijn. Zo laten onze data zien dat 60% van de kiezers van NSC vindt dat de overheid door belastingheffing welvaartverschillen moet verkleinen. Dat is vergelijkbaar met de houding van kiezers van PvdA/GroenLinks en Partij voor de Dieren, en een stuk linkser dan kiezers van VVD.  

Op sociaal-cultureel gebied is de NSC-kiezer behoudend. Zo zegt liefst 81% van de huidige NSC-achterban dat immigratie van buiten Europa naar Nederland zo veel mogelijk moet worden beperkt. Alleen kiezers van PVV en JA21 zijn meer gekant tegen migratie. Ruim zes op de tien NSC-kiezers (63%) vinden dat op dit moment de Europese Unie te veel te zeggen heeft over Nederland (ten opzichte van 48% onder alle kiezers). Ook op het gebied van klimaat zijn NSC-kiezers sceptisch: een meerderheid van 57% vindt dat Nederland internationaal gezien niet voorop moet lopen met klimaatbeleid; onder alle kiezers is dat 40%.  

Links-conservatieve kiezers

Omtzigt bedient een groep kiezers die linkse standpunten op het gebied van economische herverdeling en het bestrijden van armoede combineert met conservatieve stellingname op culturele, niet-economische, thema’s als migratie, Europa en klimaat. 

Deze ‘links-conservatieve’ kiezers zijn al vaker beschreven als een significant electoraal blok dat bij verkiezingen eigenlijk weinig keuze heeft gehad (zie bijvoorbeeld hier). Partijen als de SP en PVV bewegen zich in dit spectrum, maar de PVV werd (tot voor kort) door de meeste partijen uitgesloten bij coalitieonderhandelingen, en de SP heeft ook nog nooit aanspraak kunnen maken op regeringsdeelname. 

Links-conservatieve kiezers die met hun stem de vorming van coalities willen bepalen werden daarom gedwongen concessies te doen. Uitwijken naar partijen die economisch gezien linkse standpunten innemen betekende voor deze kiezers een stem op een partij waarbij er veel minder congruentie was met hun sociaal-culturele houdingen. Maar een stem op partijen die cultureel conservatieve standpunten innemen betekende vaak dat de links-conservatieve kiezer zijn economische preferenties niet kon vertalen in de partijkeuze. 

Politicologisch onderzoek heeft laten zien dat de afweging die links-conservatieve kiezers maken tussen hun economische en culturele opvattingen sterk wordt beïnvloed door de dynamiek van de campagne. Gaat het vooral over economische thema’s, dan wijken deze kiezers uit naar linkse (en cultureel progressieve) partijen. Domineren culturele thema’s het debat, dan zijn deze kiezers eerder geneigd te stemmen op rechtse (en cultureel conservatieve) partijen. 

Werkende armen

Met de komst van NSC is een dergelijke inhoudelijke concessie voor links-conservatieve kiezers bij de komende verkiezingen wellicht niet meer nodig. Maar Omtzigt zal dan wel de concurrentie aan moeten gaan.  

Want ook de VVD hengelt naar de gunsten van de links-conservatieve kiezer. Afgelopen vrijdag (1 september) presenteerde de VVD zijn (voorlopige) verkiezingsprogramma. Het programma – Ruimte geven. Grenzen stellen – zet flink in op het beperken van migratie. Dat was de verwachting nadat het kabinet Rutte IV was gevallen over maatregelen om migratie te beperken, én nadat kiezers vrij massaal de VVD aanwijzen als verantwoordelijke voor de kabinetsval. 

Bij de presentatie van het programma, zo tekende NRC op, verwees Yeşilgöz helemaal niet naar migratie, alleen toen journalisten haar daarnaar vroegen. In plaats daarvan benadrukte ze de economische boodschap van de VVD. Die gaat over de ‘werkende armen’. Yeşilgöz zei het “onverteerbaar” te vinden dat “hardwerkende mensen niet kunnen rondkomen”.

De VVD zet dus ook in op bestaanszekerheid, maar dan vooral de bestaanszekerheid van de middenklasse. Net als trouwens de BoerBurgerBeweging. Caroline van der Plas sprak in de HJ Schoo lezing de hoop uit dat iedereen in Nederland “thuis in de tuin of achter de buis” kan zitten zonder “zorgen over werk, dure boodschappen of brandstof”.  

Noaberstaat 

Zo wordt het druk in het politieke midden. Had de links-conservatieve kiezer voorheen weinig opties, plots is hij tot middelpunt van de campagne verworden. In de electorale strijd tussen NSC, VVD en BBB zal doorslaggevend worden welke vorm van sociaal-cultureel conservatisme het meest aanslaat. Een boodschap over het beperken van migratie (grenzen stellen), over het beland van de regio (noaberstaat), of die van gemeenschappen (maatschappelijk middenveld). 

Meer informatie

Neem voor meer informatie contact op met Sjoerd van Heck ([email protected])

Alle blogs van Sjoerd over politiek en publieke opinie zijn op deze pagina verzameld. 

Deze tekst is ook verschenen bij EenVandaag 'De Peiling' en in de nieuwe Peiling-app van EenVandaag. 

De data genoemd in deze blog zijn gebaseerd op onlineonderzoek van Ipsos onder representatieve steekproeven van circa n=1.000 stemgerechtigde Nederlanders. Afwijkingen tussen de samenstelling van de steekproeven en de samenstelling van de Nederlandse stemgerechtigde bevolking op de kenmerken leeftijd, geslacht, opleiding, regio, werkzaamheid en stemgedrag bij de laatste landelijke verkiezingen (de Tweede Kamerverkiezingen van 2021) zijn door middel van een weging gecorrigeerd. De meest recente peiling werd uitgevoerd tussen 1 en 4 september 2023 onder n=1.031 stemgerechtigde Nederlanders.