Politiek met Sjoerd - Wat zijn nu echt de kansen van BBB en JA21 bij de Provinciale Statenverkiezingen? 

Er is al veel geschreven over de kansen van BBB en JA21 bij deze provinciale verkiezingen. Vaak wordt er daarbij verwezen naar ‘de peilingen’. In een achtergrondstuk over de campagne berichtte RTL Nieuws bijvoorbeeld terloops dat BBB “al maanden” op “goede peilingen” kan rekenen. 

Dat klopt; de peilingen zijn voor zowel BBB als JA21 niet slecht. Toch zijn enkele kanttekeningen op zijn plaats. Ten eerste wordt vaak gerefereerd aan Tweede Kamerpeilingen. Nu ligt het voor de hand dat de toegenomen landelijke electorale aantrekkingskracht van BBB en JA21 zich doorzet bij de Provinciale verkiezingen. Maar het gunstige beeld dat uit de Tweede Kamerpeilingen opdoemt, is niet één-op-één door te vertalen naar verkiezingen voor de provincies. 

Ten tweede: het feit dat het hier om twee relatief nieuwe partijen gaat, maakt het er niet makkelijker op. We weten dat inschattingen van de electorale aantrekkingskracht van nieuwe partijen vaker onzeker zijn dan die van oudere partijen (zie bijvoorbeeld hier). 

Wie zijn die kiezers?

Die onzekerheid wordt vergroot wanneer de opkomst laag is – en die is doorgaans laag bij Provinciale Statenverkiezingen. Doorslaggevend wordt of BBB en JA21 hun kiezers kunnen mobiliseren. Maar wie zijn die kiezers? 

Om die vraag te beantwoorden helpt het om naar de structuur van de Nederlandse politiek te kijken. Vanuit kiezers bezien kent het politieke landschap in Nederland drie ideologische blokken: een links blok (PvdA, GroenLinks, SP, Partij voor de Dieren), een centrumrechts blok (VVD, CDA) en een rechts-populistisch blok (PVV, FVD). Kiezers wisselen vooral van partij binnen zo’n blok, en wisselen niet snel tussen blokken. 

Caroline en de brug 

Hoe bewegen JA21 en BBB zich in dit landschap? Van de kiezers die bij de Provinciale Statenverkiezingen JA21 overwegen te gaan stemmen, stemde ongeveer 40% nog VVD of CDA bij de Tweede Kamerverkiezingen 2021. Zo’n 8% stemde toen nog PVV of FVD. 

JA21 lijkt dus vooralsnog vooral kiezers te trekken uit het centrumrechtse segment. BBB is in iets grotere mate aantrekkelijk voor kiezers van beide blokken. Van de huidige BBB-kiezers – kiezers die zeggen in hun provincie BBB te gaan stemmen – komt 30% uit het centrumrechtse blok. Zo’n 15% komt uit de rechts-populistische hoek (FVD en PVV). 

Een dergelijke positie als brugpartij tussen twee blokken kan electoraal handig zijn. D66 wist bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 een soortgelijke functie te vervullen voor kiezers van het linkse- en centrumrechtse blok. 

Maar met de lusten komen ook de lasten. BBB importeert kiezers uit het recht-populistische blok die zeer weinig vertrouwen hebben in (politieke) instituties. Dat kan nadelig zijn bij het mobiliseren van kiezers: kiezers uit het rechts-populistische blok haken eerder af en blijven thuis. De PVV heeft bijvoorbeeld grote moeite om zijn achterban te mobiliseren bij lokale, provinciale of Europese verkiezingen. 

'Rural myth'

Het heersende narratief is dat BBB het CDA in de provincie leegeet door kiezers aan te trekken die ontevreden zijn over het stikstofbeleid. Dat is een hardnekkige mythe, die slechts ten dele wordt onderschreven door onze data. Een belangrijk deel van de kiezers die overwegen om in maart BBB te stemmen komen uit de rechts-populistische hoek. Voor hen is niet alleen het stikstofbeleid een belangrijk thema. Zij maken zich ook druk om migratie de gezondheidszorg en inflatie – thema’s waar BBB een veel minder scherp profiel op heeft. 

BBB en JA21 maken een goede kans om hun landelijke electorale potentieel te verzilveren bij de Provinciale Statenverkiezingen. Maar cruciaal wordt welke kiezers zij weten aan te trekken, en hoe ze die op basis van verschillende thema’s gaan mobiliseren.

Meer informatie

Neem voor meer informatie contact op met Sjoerd van Heck ([email protected])

Alle blogs van Sjoerd over politiek en publieke opinie zijn op deze pagina verzameld. 
Deze tekst is ook verschenen bij EenVandaag 'De Peiling' en in de nieuwe Peiling-app van EenVandaag. 

De data genoemd in deze blog zijn gebaseerd op onlineonderzoek van Ipsos onder representatieve steekproeven van stemgerechtigde Nederlanders. Afwijkingen tussen de samenstelling van de steekproeven en de samenstelling van de Nederlandse stemgerechtigde bevolking op de kenmerken leeftijd, geslacht, opleiding, regio, werkzaamheid en stemgedrag bij de laatste landelijke verkiezingen (de Tweede Kamerverkiezingen van 2021) zijn door middel van een weging gecorrigeerd. De meest recente peiling werd uitgevoerd tussen 10 en 13 februari 2023 onder n=1.961 stemgerechtigde Nederlanders.