Steeds meer rookvrije locaties, maar weinig zicht op naleving
Toenemende inzet van gemeenten voor Rookvrije Generatie
De Rijksoverheid streeft naar een Rookvrije Generatie in 2040. Bij de realisatie van de Rookvrije Generatie spelen gemeenten een belangrijke rol. Ze kunnen bijvoorbeeld bordjes, belijning en tegels plaatsen om aan te geven dat een bepaalde locatie rookvrij is of rookvrij-beleid opnemen in subsidievoorwaarden. In de afgelopen vier jaar is het aandeel gemeenten dat zich bezighoudt met rookvrije omgevingen in de gemeente gestegen van 83 procent in 2021 naar 93 procent in 2025. Driekwart van de gemeenten (77%) hebben hun activiteiten op het gebied van rookvrij beleidsmatig vastgelegd. Net als voorgaande jaren is dit vaker het geval in grote gemeenten dan in kleine gemeenten. Wel vindt beleidsmatige vastlegging meer dan voorgaande jaren ook plaats in gemeenten die niet actief zijn onder de noemer van de Rookvrije Generatie.
Figuur 1 – Is uw gemeente actief op het gebied van de Rookvrije Generatie? (2025: n=233, 2023: n=218, 2021: n=256)
Gemeenten zetten vol in op rookvrije omgeving
Inmiddels spelen negen op de tien gemeenten een actieve rol in het creëren van rookvrije plekken, een gestage toename sinds 2020 toen dit nog 77 procent was. Vooral buitensportlocaties (82%), schoolterreinen (70%) en de omgeving van gemeentegebouwen (62%) worden steeds vaker rookvrij. De meest opvallende ontwikkeling is de sprong voorwaarts in het rookvrij maken van bus- en tramhaltes. Waar in 2023 nog slechts 11 procent van de gemeenten hier werk van maakte, is dat percentage in 2025 bijna verdrievoudigd naar 31 procent.
Vaker commitment vanuit college voor Rookvrije Generatie, beschikbare middelen beperkt
Meer dan voorgaande jaren is er in gemeenten commitment vanuit het College B&W voor de Rookvrije Generatie en dragen ambtenaren de boodschap van de Rookvrije Generatie actief uit. Ongeveer vier op de tien gemeenten hebben specifieke beleidsdoelen op rookvrij geformuleerd, dit is vergelijkbaar met 2023 maar meer dan in 2021 (31%). Het aandeel gemeenten waar uren en middelen beschikbaar zijn voor de uitvoer van rookvrij-beleid (30%), blijft beperkt.
Minderheid van gemeenten heeft zicht op naleving van rookvrij-beleid bij rookvrije locaties
Nederlandse gemeenten zetten steeds vaker in op het creëren van rookvrije locaties, maar slechts 28 procent houdt actief in de gaten hoeveel rookvrije plekken er zijn en of de regels daar daadwerkelijk worden nageleefd. Minder dan de helft van de gemeenten (43%) heeft een duidelijk beeld van hoe het er in de praktijk aan toegaat. Dit is wel een aanzienlijke verbetering ten opzichte van 2023, toen slechts een kwart van de gemeenten (25%) hier zicht op had. De gemeenten die wél een vinger aan de pols houden, schetsen een wisselend beeld. De naleving wordt over het algemeen als ‘niet goed, niet slecht’ omschreven. Handhaving is vaak geen prioriteit, wat leidt tot wisselende resultaten. Een beleidsmedewerker licht toe: “Bij buitensportverenigingen is naleving vaak lastig. Bij andere sportverenigingen en instellingen is de naleving over het algemeen goed te noemen.”
Figuur 2 – Hoe gaat de naleving van het rookvrij-beleid over het algemeen in uw gemeente? (2025: n=217, 2023: n=191)
Middelenstop heeft voor meer dan helft gemeenten invloed op uitvoering van activiteiten
Sinds 2024 ontvangen gemeenten geen financiële ondersteuning meer voor de uitvoering van lokale preventieakkoorden. Deze preventieakkoorden zijn afspraken tussen gemeenten, lokale organisaties en andere belanghebbenden, gericht op het bevorderen van een gezonde leefomgeving door middel van diverse initiatieven, zoals het creëren van rookvrije locaties. Voor 56 procent van de gemeenten heeft het wegvallen van deze middelen een merkbare impact op hun activiteiten met betrekking tot rookvrije omgevingen. Door het wegvallen van deze middelen is het voor gemeenten een grotere uitdaging geworden om hun programma’s te continueren, waardoor rookvrije initiatieven soms lagere prioriteit krijgen.
Daarnaast stopt na 2025 ook de GGD-subsidie, waarmee gemeenten worden ondersteund in hun rookvrij beleid en stoppen-met-roken zorg. Zes op de tien gemeenten zijn bekend met deze subsidie. Van hen zijn vier op de tien al bezig met het voorbereiden op het wegvallen ervan door bijvoorbeeld eigen financiële middelen vrij te maken of door zoveel mogelijk van de subsidie te profiteren voordat deze ophoudt.n
Het volledige rapport kunt u hier vinden.
Onderzoeksverantwoording
Om de voortgang van de beweging op weg naar een Rookvrije Generatie te meten, heeft Ipsos I&O net als in 2020, 2021 en 2023 een online vragenlijst uitgezet onder alle Nederlandse gemeenten. Het veldwerk liep van 19 maart tot en met 25 april 2025.
Gemeenten werden per e-mail uitgenodigd voor het onderzoek en ontvingen ook per e-mail één of meerdere herinneringen. Gemeenten die de vragenlijst daarna nog niet hadden ingevuld, werden gebeld om hen te motiveren om mee te doen.
In totaal vulden 233 van de 340 gemeenten de vragenlijst volledig in: een respons van 69 procent. De gemeenten die hebben deelgenomen zijn qua gemeentegrootte, regio, stedelijkheid en rookprevalentie representatief voor alle Nederlandse gemeenten. Met een nauwkeurigheidsmarge van 4 procent en betrouwbaarheid van 95 procent kunnen uitspraken worden gedaan over alle gemeenten in Nederland.
