Politiek met Sjoerd - De impact van ‘Israël’ op de verkiezingscampagne

‘Buitenlands beleid’ is traditioneel nooit een groot thema in Nederlandse verkiezingscampagnes. “De wereld staat in brand” maar nog steeds heeft ‘het buitenland’ slechts “een bijrol in de verkiezingsprogramma’s”, schrijft Trouw. 

Nu zijn de meeste verkiezingsprogramma’s – met uitzondering van die van Nieuw Sociaal Contract – natuurlijk al gepubliceerd voordat de situatie in Israël escaleerde. Maar toen de programma’s werden geschreven, woedde er wel al ongeveer anderhalf jaar een oorlog op het Europees continent. 

Toch is buitenlands beleid voor de Nederlandse politiek kennelijk een ‘ver-van-mijn-bed show’. Dat zou in deze campagne wel eens anders kunnen worden. Het Israëlisch-Palestijns conflict is in potentie het “meest binnenlands van alle buitenlandse onderwerpen”, aldus Sheila Sitalsing in de politieke podcast van de Volkskrant.

Een binnenlands buitenlandconflict

De gevolgen daarvan zagen we vorige week. Er ontstond vrij snel discussie over het al dan niet hijsen van vlaggen bij overheidsgebouwen. Ook was er een fel maatschappelijk en politiek debat over hoe Nederland zou moeten reageren op de gebeurtenissen. Wel of geen ‘onvoorwaardelijke steun’ voor Israël, wel of geen ruimte voor ‘ja, maar’, wel of geen ruimte voor het schetsen van de bredere context van het geweld. 

Het is op dit moment nog lastig in te schatten in hoeverre het Israëlisch-Palestijns conflict impact heeft op de verkiezingscampagne. Uit onze laatste peiling (13-16 oktober) blijkt dat het rijtje met belangrijkste onderwerpen voor kiezers nog onveranderd is: inflatie, gezondheidszorg, woningmarkt, migratie en klimaat staan bovenaan. Voor slechts 2% van alle kiezers is het geweld in het Midden-Oosten op dit moment het belangrijkste thema voor de aanstaande verkiezingen. 

Maar het kan snel gaan. Stikstof was voor veel kiezers maandenlang het belangrijkste thema, maar is nu weggezakt in de aandacht – 5% van noemt het als belangrijkste onderwerp. Datzelfde geldt voor de oorlog in Oekraïne (ook voor maar 2% van alle kiezers het meest urgente thema). 

Voordelig voor de VVD?

De publieke opinie is vergankelijk en de relevantie van onderwerpen voor kiezers verandert snel. Maar als het conflict inderdaad uitgroeit tot een lange oorlog, dan is het niet uitgesloten dat het ook in Nederland een onderwerp van discussie blijft. 

Op het eerste gezicht zou dat vooral voor de VVD voordelig kunnen uitpakken. Op het thema ‘buitenlands beleid’ geniet de partij enige mate van ‘issue-ownership’. Op de vraag welke partij het meest geschikt is ‘wanneer het gaat om internationale politiek’ wijst in onze laatste peiling 28% van alle kiezers naar de VVD. Bijna 16% acht GroenLinks/PvdA het meest geschikt. 

Opvallend: 8% van alle kiezers vindt dat Nieuw Sociaal Contract het beste in staat is om buitenlands beleid te maken. Maar het is tot nu doe grotendeels onduidelijk waar dat buitenlandbeleid uit zou moeten bestaan. 

Verschillen vooral in toon 

De vraag in hoeverre ‘Israël’ de campagne gaat beïnvloeden zal niet alleen van het verloop van het conflict zelf afhangen. Bepalend kan ook zijn in hoeverre politieke partijen zich gaan verhouden tot het conflict en tot buitenlandbeleid in het algemeen.

De VVD koos in eerste instantie voor een harde lijn. Voor Yeşilgöz was ‘context’ en ‘nuance’ niet op zijn plaats. Timmermans (PvdA/GroenLinks) was wat voorzichtiger. In zijn speech op het congres van PvdA/GroenLinks woog hij zijn woorden zorgvuldig; als “op een goudschaaltje” schreef het Parool. Ook

Omtzigt koos voor een gematigde toon en zei dat Israël het recht heeft om zich te verdedigen, maar benadrukte ook dat daarbij het internationaal recht moet worden gerespecteerd. 

Maar de verschillen tussen de middenpartijen waren vooral in toon. Alleen partijen als FVD, Denk en Bij1 kozen inhoudelijk een andere koers. Zolang het bij verschillen in taal en toon blijft ligt het niet voor de hand dat het conflict in het Midden-Oosten de campagne zal gaan domineren. 

Meer informatie

Neem voor meer informatie contact op met Sjoerd van Heck ([email protected])

Alle blogs van Sjoerd over politiek en publieke opinie zijn op deze pagina verzameld. 

Deze tekst is ook verschenen bij EenVandaag 'De Peiling' en in de nieuwe Peiling-app van EenVandaag. 

De data genoemd in deze blog zijn gebaseerd op onlineonderzoek van Ipsos onder representatieve steekproeven van circa n=1.000 stemgerechtigde Nederlanders. Afwijkingen tussen de samenstelling van de steekproeven en de samenstelling van de Nederlandse stemgerechtigde bevolking op de kenmerken leeftijd, geslacht, opleiding, regio, werkzaamheid en stemgedrag bij de laatste landelijke verkiezingen (de Tweede Kamerverkiezingen van 2021) zijn door middel van een weging gecorrigeerd. De meest recente peiling werd uitgevoerd tussen 13 en 16 oktober 2023 onder n=1.013 stemgerechtigde Nederlanders.