Politiek met Sjoerd - De waterschappen: het democratisch tekort van Nederland

Op 15 maart staan we stil bij de toekomst van ons water - met die zin begint het televisiespotje van de Unie van Waterschappen. Het is echter maar zeer de vraag of kiezers over twee weken ook met dat gevoel naar het stemlokaal gaan – als ze überhaupt al weten dat ze ook mogen stemmen voor het bestuur van hun waterschap. 

De waterschappen kampen met het stoffige imago van een technocratische bestuurslaag die enkel over het beheer van dijken, sluizen en dammen gaat. Maar met het vaker voorkomen van weersextremen, dalende grondwaterstanden en vragen over de inrichting van schaarse ruimte (bijvoorbeeld van uiterwaarden) worden de waterschappen steeds meer wat ze eigenlijk altijd al waren: een politieke bestuurslaag. 

De grote afwezige is echter een campagne, waarin botsende ideeën over de invulling van waterschappen uitgewisseld worden. Het gevolg is dat kiezers zijn afgehaakt. 

Onbekend en onbemind

Op dit moment weten ongeveer vier op de tien Nederlanders dat ze over twee weken mogen gaan stemmen voor de waterschappen. De bekendheid van de Provinciale Statenverkiezingen ligt aanmerkelijk hoger – 65%.  Het zijn vooral jongeren die niet op de hoogte zijn van de waterschapsverkiezingen; slechts één op de vier van de stemgerechtigden jonger dan 35 jaar is op de hoogte van de waterschapsverkiezingen. 

Bijna de helft van alle Nederlanders (46%) zegt geen interesse te hebben in het bestuur van hun waterschap, tegenover 25% dat zich niet interesseert in het bestuur van hun provincie. 

Het gebrek aan interesse in de waterschappen uit zich ook in andere cijfers. Slechts ongeveer een vijfde van alle kiezers heeft een goed beeld van wat de waterschappen eigenlijk doen. En maar 10% heeft een goed beeld van wie er verkiesbaar zijn. Een ongeveer even grote groep weet wie er momenteel in het bestuur van hun waterschap zit. 

No taxation without representation

Het positieve nieuws: er is potentie voor een democratische invulling van de waterschappen. Vier op de tien Nederlanders vinden het ‘goed’ dat we kunnen stemmen voor het bestuur van de waterschappen. Slechts 11% vindt dat geen goede zaak.  En ongeveer een derde zegt dat de beslissingen van hun waterschap van invloed zijn op hun dagelijkse leven. 

Een kernidee van de politieke theorie is dat zolang er belasting wordt geheven op een bepaald bestuursniveau, burgers op dat niveau dan ook inspraak dienen te hebben. In die zin is het een goede zaak dat sinds 1992 – met de Waterschapswet – inwoners een stem hebben gekregen in het bestuur van hun waterschap. 

Geborgde zetels

Opmerkelijk genoeg werden sinds 1992 maar een deel van de zetels van het bestuur van het waterschap democratisch gekozen. De andere zetels waren ‘geborgd’, en gingen naar vertegenwoordigers van bedrijven, en natuur- en boerenorganisaties. Het aantal geborgde zetels is nu teruggebracht naar vier per waterschap: twee voor natuurorganisaties, twee voor boeren. 

Dat opent de weg naar een meer democratische invulling van de waterschappen. Voorwaarde daarvoor is echter wel het bestaan van een gezond, en publiek, debat. De landelijke politieke partijen die meedoen aan de waterschapsverkiezingen, en de speciale ‘waterschapspartijen’ hebben de plicht om meer moeite te doen om hun contrasterende ideeën over hoe de waterschappen moeten worden bestuurd duidelijk te maken.  

Meer informatie

De data genoemd in deze blog zijn gebaseerd op onlineonderzoek van Ipsos onder een representatieve steekproef van n=5.291 stemgerechtigde Nederlanders. Afwijkingen tussen de samenstelling van de steekproef en de samenstelling van de Nederlandse stemgerechtigde bevolking op de kenmerken leeftijd, geslacht, opleiding, regio, werkzaamheid en stemgedrag bij de laatste landelijke verkiezingen (de Tweede Kamerverkiezingen van 2021) zijn door middel van een weging gecorrigeerd. Het veldwerk voor het onderzoek is uitgevoerd tussen 17 en 27 februari 2023. 

Neem voor meer informatie contact op met Sjoerd van Heck ([email protected])