Politiek met Sjoerd - Het landbouwakkoord loopt vast in de polder, maar is dat erg? 

In juni 2022 presenteerde het kabinet het beruchte stikstofkaartje. De boerenprotesten en maatschappelijke onrust die daarop volgden werden beantwoord met een beproefd Haags concept: het polderoverleg. Op advies van Johan Remkes – nog zo’n beproefd Haags concept – werden onderhandelingen met de landbouwsector gestart. Vorige week stapte LTO Nederland, de belangrijkste en grootste boerenorganisatie, uit de onderhandelingen. Daarmee is er, voorlopig althans, een einde gekomen aan de gesprekken. Op het eerste gezicht is het landbouwdossier daarmee terug bij af, een jaar na het stikstofkaartje.

De polder is veel waard

Het is opmerkelijk dat de onderhandelingen over het landbouwakkoord zijn vastgelopen in de polder. Sjaak van der Tak is niet alleen voorzitter van LTO maar ook prominent CDA-politicus. In die hoedanigheid is hij de bij uitstek de persoon om een doorbraak tussen het kabinet en de boeren te forceren. De Volkskrant omschreef hem recent als een “doorgewinterde polderaar”. 

Aan de andere kant van de tafel zat minister Adema, die nu juist was aangesteld om de landbouwsector perspectief te bieden. Op meerdere momenten tijdens het overleg schoven ook zware kabinetsdelegaties aan. In een uiterste poging het overleg te redden namen naast Adema ook premier Mark Rutte en de ministers Van der Wal (VVD, Stikstof), Harbers (VVD, Infrastructuur en Waterstaat), De Jonge (CDA, Ruimtelijke Ordening) en Jetten (D66, Klimaat) deel. 

Maar het mocht niet baten. Nadat Van der Tak onvoldoende perspectief en vertrouwen zag stapte LTO op, en blies daarmee het landbouwakkoord op. Hugo de Jonge had voor het overleg nog gezegd dat “een polder die goed werkt” het kabinet “veel waard was”. 

Dreigt nu opnieuw een hete zomer met tractoren op snelwegen en omgekeerde vlaggen? Misschien. Maar het vastlopen van de gesprekken over een andere – duurzame - toekomst voor de landbouw biedt ook kansen. 

Ten eerste: het kabinet kan aan de slag. Adema zei al dat het kabinet nu “zelf maatregelen gaat nemen”. Er hoeft niet langer alleen maar te worden gezocht naar draagvlak binnen de sector. Het beleid kan nu zelfstandig worden bepaald. 

Dat kan helpen bij het herstellen van vertrouwen in het kabinet, dat zich in onze laatste peiling met 24% nog steeds op een zeer laag niveau bevindt. Veel kiezers zeggen vertrouwen te verliezen door het uitblijven van beleid op belangrijke thema’s. Er is in het landbouwdossier eindeloos gewacht – op Remkes, op het landbouwakkoord. Nu kan het kabinet zijn dadendrang laten gelden. 

Werkt de polder nog wel?

Ten tweede: het vastlopen van het landbouwakkoord dwingt tot nadenken over de houdbaarheid van het poldermodel in tijden van versnipperde belangen. Zowel in het politieke als in het maatschappelijke speelveld staan brede koepel- en parapluorganisaties, waarin vele verschillende belangen worden verenigd, onder druk. 

Zo moet LTO als grote boerenorganisatie kleinere en activistische clubs als Agractie, Farmers Defence Force en de Nederlandse Melkveehouders Vakbond naast zich dulden. Deze organisaties zaten helemaal niet aan tafel, of waren al eerder weggelopen. Daarom was het sowieso al langer onzeker in welke mate een landbouwakkoord breed zou worden gedragen in de landbouwsector. Al eerder stonden boze boeren op de stoep bij het privéadres van Sjaak van der Tak. 

En dan is er nog de BoerBurgerBeweging. Vooral het CDA, van oudsher een brede ‘catch-all’ volkspartij, worstelt met de opkomst van de partij van Caroline van der Plas. Bij de Provinciale Statenverkiezingen stapte ongeveer een kwart van de CDA-kiezers uit 2021 over. 

Zo bezien bevinden LTO en het CDA zich in vergelijkbaar benarde situaties. Met een steeds verdergaande fragmentatie van belangen, en de opkomst van nieuwe organisaties die zich vooral hard maken voor beperkte deelbelangen, raakt het poldercompromis steeds verder uit het zicht. 

Herbezinning

Een herbezinning op de noodzaak van polderen is in die omstandigheden op zijn plaats. Het ‘meekrijgen’ van belangenorganisaties is niet per se een noodzakelijkheid bij het uitvoeren van beleid. 

En angst voor verdere electorale groei van de BoerBurgerBeweging is een slechte raadgever. De verkiezingsoverwinning van BBB bij de Provinciale Statenverkiezingen zou niet alleen maar als een stem tegen het stikstofbeleid moeten worden geïnterpreteerd. We schreven al eerder dat dat geen recht zou doen aan de complexiteit van verkiezingen. De steun voor BBB was breed en kwam uit zowel landelijk als stedelijk gebied, BBB-kiezers stapten over van meerdere partijen en stemden op basis van verschillende motieven. In onze laatste peiling zeggen BBB-kiezers dat op dit moment migratie en asiel voor hen het belangrijkste thema is. Ook lijkt het er vooralsnog op alsof de electorale steun voor BBB vluchtig is: in twee maanden tijd zakte de partij in onze peilingen van 30 naar 23 zetels. 

Bovendien: de akkoorden die BBB heeft gesloten in de verschillende provincies impliceren geen hardere opstelling op stikstof in de provinciehuizen dan tot nu toe het geval is. Overal waar akkoorden liggen is de boodschap dat men zich aan de wettelijke afspraken omtrent stikstofreductie wil houden. 

Natuurlijk zijn er onzekere factoren. Nog lang niet in alle provincies ligt er al een akkoord. En ook de opstelling van het CDA – dat op een nog te bepalen moment het coalitieakkoord op stikstof wil heronderhandelen – blijft met onzekerheid omgeven. Maar hoe lang kan er nog worden gewacht? Inmiddels zijn regelingen voor het uitkopen van piekbelasters bekendgemaakt, en worden er dus concrete stappen gezet. Een hernieuwde houding ten aanzien van de polder is daarbij noodzakelijk. 

Meer informatie

Neem voor meer informatie contact op met Sjoerd van Heck ([email protected])

Alle blogs van Sjoerd over politiek en publieke opinie zijn op deze pagina verzameld. 
Deze tekst is ook verschenen bij EenVandaag 'De Peiling' en in de nieuwe Peiling-app van EenVandaag. 

De data genoemd in deze blog zijn gebaseerd op onlineonderzoek van Ipsos onder representatieve steekproeven van circa n=1.000 stemgerechtigde Nederlanders. Afwijkingen tussen de samenstelling van de steekproeven en de samenstelling van de Nederlandse stemgerechtigde bevolking op de kenmerken leeftijd, geslacht, opleiding, regio, werkzaamheid en stemgedrag bij de laatste landelijke verkiezingen (de Tweede Kamerverkiezingen van 2021) zijn door middel van een weging gecorrigeerd. De meest recente peiling werd uitgevoerd tussen 23 en 26 juni 2023 onder n=1022 stemgerechtigde Nederlanders.