Politiek met Sjoerd - Wat als kiezers te weinig verschillen zien tussen partijen? 

Met nog maar een goede week te gaan lijkt de campagne enigszins richtingloos. Het is onduidelijk wat nu precies het grote onderwerp is. Kiezers wijzen vrij consistent naar een vijftal onderwerpen (inflatie, woningmarkt zorg, migratie, klimaat), maar hèt overkoepelende thema is nog niet komen bovendrijven. Waar gaat het eigenlijk over, in deze campagne? 

Verzoenende toon bij bijna alle partijen

Bovendien is het zoeken naar de inhoudelijke verschillen. Veel partijen lijken vooral druk met het benadrukken van de overeenkomsten. Het blijkt in debatten. Bijvoorbeeld wanneer Yeşilgöz, na een oplaaiende discussie, zegt dat ‘dit nu precies is wat de mensen thuis niet meer willen’. Of wanneer Timmermans discussies afdoet als ‘oude politiek’. Of als Omtzigt zegt dat ‘kiezers met deze discussie niets opschieten’.

Zelfs bij de partijen op de flanken, die zich doorgaans toch vooral afzetten tegen het midden, klinkt dat geluid. In het RTL-debat afgelopen zondag sprak Wilders (PVV) de verwachting uit dat de verschillende partijen er op het gebied van de woningmarkt er ‘met elkaar wel uitkomen.’ Lilian Marijnissen (SP) zei in een interview dat de SP met partijen als BBB en NSC na de verkiezingen ‘prima zou kunnen samenwerken’.  

Een verkiezingscampagne wordt op deze wijze vooral een moment om alvast mogelijke coalitievorming bij kiezers in de week te leggen. Een paringsdans in plaats van een kans om botsende visies op de maatschappij te laten zien. 

Inhoudelijk debat is niet hetzelfde als polariseren

Ongetwijfeld komt die benaderingswijze voort uit de beste bedoelingen. Het vertrouwen in de landelijke politiek is laag, en het sentiment dat ‘Den Haag’ vooral met zichzelf bezig is, en niet met het oplossen van problemen, wordt breed gedragen (zie hier, pagina 25). Om het vertrouwen terug te winnen, zeggen veel burgers, zouden politieke partijen beter moeten samenwerken (zie hier, pagina 26).

Maar dat betekent niet dat inhoudelijke conflicten zo veel mogelijk moeten worden gedempt. Het benadrukken van verschillen staat niet gelijk aan ‘polariseren’. Kiezers schieten namelijk wel iets op met felle discussies. Verkiezingscampagnes zijn bij uitstek momenten waarop politieke partijen aan kiezers duidelijk moeten maken waar ze staan, en wat de verschillen met hun concurrenten zijn.

De campagne in Nederland is kort en het politieke landschap is gefragmenteerd. Het gevolg is dat kiezers in een paar weken een overvloed aan informatie over de standpunten van al die verschillende partijen over zich heen krijgen gestort. In die context is het voor politici noodzaak om duidelijkheid te verschaffen over wat zij willen, en hoe zij verschillen van al die anderen. 

Onze data laten zien dat op dit moment ongeveer de helft van alle kiezers inhoudelijke verschillen tussen de partijen ziet. Ongeveer 10% ziet die onvoldoende, en nog eens een kwart reageert neutraal. 

Kiezers die wel verschillen zien tussen partijen zijn zelf vaak ook wat meer uitgesproken, en plaatsen zichzelf ‘links’ of ‘rechts’ op het politieke spectrum. De grote groep kiezers die in het midden zit, en minder sterke politieke opvattingen heeft, heeft ook meer moeite om inhoudelijke verschillen tussen partijen te ontwaren. 

In een vlakke campagne neemt de onvoorspelbaarheid toe

Een inhoudelijk vlakke campagne kan ertoe leiden dat een deel van het electoraat ‘vlucht’ naar de flanken, op zoek naar alternatieven. In 2021 werd de verkiezingscampagne overstemd door de coronapandemie, en werden inhoudelijke debatten gesmoord. Dat leidde toen mede tot de doorbraak van een aantal nieuwe partijen (BBB, BIJ1, Volt). 

Een tweede effect kan zijn dat kiezers andere factoren sterker laten meewegen in hun keuze – bijvoorbeeld de persoonlijkheid van de politieke kopstukken. Dat laatste speelt Pieter Omtzigt, de meest gewaardeerde en meest besproken politicus van het moment, in de kaart. Het is ook een paradoxale situatie: juist de partijleider die zo graag een campagne op de inhoud voert trekt vooral kiezers die op ‘de persoon’ Omtzigt 

Het is duurzamer om kiezers te binden op basis van ideologische overtuigingen dan op basis van vertrouwen in een persoon. Zolang de middenpartijen ideologische tegenstellingen en inhoudelijke conflicten vermijden leggen zij de kiem voor de volgende teleurstelling, voor de volgende knak in het vertrouwen. 

Meer informatie

Neem voor meer informatie contact op met Sjoerd van Heck ([email protected])

Alle blogs van Sjoerd over politiek en publieke opinie zijn op deze pagina verzameld. 

Deze tekst is ook verschenen bij EenVandaag 'De Peiling' en in de nieuwe Peiling-app van EenVandaag. 

De data genoemd in deze blog zijn gebaseerd op onlineonderzoek van Ipsos onder representatieve steekproeven van circa n=1.000 stemgerechtigde Nederlanders. Afwijkingen tussen de samenstelling van de steekproeven en de samenstelling van de Nederlandse stemgerechtigde bevolking op de kenmerken leeftijd, geslacht, opleiding, regio, werkzaamheid en stemgedrag bij de laatste landelijke verkiezingen (de Tweede Kamerverkiezingen van 2021) zijn door middel van een weging gecorrigeerd. De meest recente peiling werd uitgevoerd tussen 10 en 13 november 2023 onder n=2.052 stemgerechtigde Nederlanders.