Hoe werkt een exitpoll? - Gemeenteraadsverkiezingen 2022
1. Kort samengevat
Een exitpoll is een schaduwverkiezing; we vragen kiezers nog eens te stemmen op een aantal zorgvuldig geselecteerde stembureaus in de gemeenten waar we een exitpoll organiseren. Op basis van die uitslagen kunnen we zodoende al om 21:00 een indicatie geven van de opkomst en uitslag in de betreffende gemeente.
2. Exitpolls bij eerdere verkiezingen
Een exitpoll geeft doorgaans een accuraat beeld van de uiteindelijke verkiezingsuitslag. Onze meest recente exitpoll, bij de Tweede Kamerverkiezingen 2021, bleek een goed beeld te geven van de einduitslag.
Ook onze exitpoll bij de Europese Parlementsverkiezingen 2019 bleek een nauwkeurige indicatie te geven van de uiteindelijke verdeling van de Nederlandse zetels in het Europees Parlement. En bij de Provinciale Statenverkiezingen 2019 gaf de Ipsos exitpoll een goede indicatie van de uiteindelijke verkiezingsuitslag, zowel in drie provincies (Zuid-Holland, Noord-Brabant, Gelderland) als in termen van de zetelverdeling in de Eerste Kamer.
Bij de Gemeenteraadsverkiezingen 2018 hebben we exitpolls in zes gemeenten (Amsterdam, Rotterdam, Utrecht, Enschede, Weert en Emmen) uitgevoerd. Deze exitpolls waren zeer accuraat.
3. Hoe werkt een exitpoll?
Een exitpoll is een schaduwverkiezing. We selecteren een aantal stembureaus, verspreid over Nederland. Onze medewerkers vragen kiezers die het stemlokaal verlaten of zij nogmaals willen ‘stemmen’. De kiezer krijgt een stembiljet met daarop dezelfde partijen als op het officiële stembiljet. De kiezers kunnen hun stembiljet vervolgens anoniem deponeren in de ‘stembus’ van onze medewerker.
Een belangrijk verschil met regulier verkiezingsonderzoek is de steekproefopzet: we trekken bij een exitpoll niet een steekproef van kiezers maar van stembureaus.
Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 hebben we 60 stembureaus geselecteerd. In sommige stembureaus zijn we meerdere dagen aanwezig om onderzoek uit te voeren. Het aantal ‘stembureaudagen’ (het aantal stembureaus vermenigvuldigt met het aantal dagen) kwam uit op 98. Meer dan 40.000 kiezers hebben toen deelgenomen aan de exitpoll. Een steekproef van 40.000 kiezers zou heel nauwkeurig moeten zijn. Maar de kiezers die deelnemen aan de exitpoll zijn niet ‘random’ gekozen, maar op basis van de selectie van 43 stembureaus. En stembureaus kunnen, bijvoorbeeld door hun ligging, vergelijkbare kiezers trekken. Daarom is voorzichtigheid geboden. Dit doen we, onder andere, door gebruik te maken van de stemhistorie van de stembureaus, en de resultaten van ons onderzoek te vergelijken met die van vorige verkiezingen.
4. Exitpolls bij de Gemeenteraadsverkiezingen 2022
Het aantal stembureaus waarin de verschillende gemeentelijke exitpolls worden uitgevoerd verschilt per gemeente. In grotere gemeenten hebben we deze keer circa 20 bureaus geselecteerd, in middelgrote gemeenten ongeveer 13 en in kleinere gemeenten zo’n 6 bureaus. In totaal zijn we dit keer op 93 stembureaus aanwezig.
Bij de gemeenteraadsverkiezingen 2022 zijn op maandag 14 maart en dinsdag 15 maart in iedere gemeente al een aantal stembureaus open voor het vervroegd stemmen. Daarom zijn we op sommige bureaus meerdere dagen aanwezig. Het aantal ‘stembureaudagen’ (het aantal stembureaus vermenigvuldigt met het aantal dagen) komt uit op 118.
De stembureaus waar wij de exitpolls uitvoeren, vormen samen een goede dwarsdoorsnede van alle stembureaus in de betreffende gemeente. Daarbij is onder andere gelet op de diversiteit van de kiesgerechtigden en de verdeling van de stembureaus over de gemeente.
5. Nauwkeurigheid van de exitpoll
De essentie van een exitpoll is dat we een indicatie proberen te geven van een uitslag die nog niet bekend is. Net als heel Nederland kijken wij op de verkiezingsavond uit naar de uiteindelijke uitslagen. Niet alleen uit nieuwsgierigheid naar de daadwerkelijke zetelverdeling, maar vooral om te bepalen of de exitpoll zijn werk net zo goed heeft gedaan als altijd. Ook al is de exitpoll om meerdere redenen een uiterst betrouwbaar instrument, het blijft steekproefonderzoek.
Zoals bij elk steekproefonderzoek gelden er marges voor de exitpoll. De uitslag van de exitpoll wijkt in de praktijk altijd wel her en der een zetel af van de werkelijke uitslag. Dat is een normale statistische afwijking bij steekproefonderzoek. Het kan ook voorkomen dat er een afwijking van twee zetels bij één of meerdere partijen ontstaat.
