Hoe werkt een exitpoll? - Provinciale Statenverkiezingen 2023

1. Kort samengevat

Een exitpoll is een schaduwverkiezing. We vragen kiezers nog eens te stemmen op een aantal zorgvuldig geselecteerde stembureaus in de provincies waar we een exitpoll organiseren. Op basis van die uitslagen kunnen we zodoende al om 21:00 een indicatie geven van de opkomst en uitslag in de betreffende provincie. 

2. Exitpolls bij eerdere verkiezingen 

Een exitpoll geeft doorgaans een accuraat beeld van de uiteindelijke verkiezingsuitslag. Onze meest recente exitpolls waren die bij de gemeenteraadsverkiezingen 2022. In alle zeven gemeenten gaven de exitpolls een goed beeld van de daadwerkelijke verkiezingsuitslag. 

Onze exitpoll bij de Tweede Kamerverkiezing 2021 bleek ook een goed beeld te geven van de einduitslag. Dat was eveneens het geval bij de Europese Parlementsverkiezing 2019, toen onze exitpoll een nauwkeurige indicatie gaf van de uiteindelijke verdeling van de Nederlandse zetels in het Europees Parlement. 

De laatste keer dat er Provinciale Statenverkiezingen werden georganiseerd was in 2019. Toen gaf de Ipsos exitpoll een goede indicatie van de uiteindelijke verkiezingsuitslag, zowel in drie provincies (Zuid-Holland, Noord-Brabant, Gelderland) als in termen van de zetelverdeling in de Eerste Kamer. 

3. Hoe werkt een exitpoll?

Een exitpoll is een schaduwverkiezing. We selecteren een aantal stembureaus, verspreid over Nederland. Onze medewerkers vragen kiezers die het stemlokaal verlaten of zij nogmaals willen ‘stemmen’. De kiezer krijgt een stembiljet met daarop dezelfde partijen als op het officiële stembiljet. De kiezers kunnen hun stembiljet vervolgens anoniem deponeren in de ‘stembus’ van onze medewerker. Een belangrijk verschil met regulier verkiezingsonderzoek is de steekproefopzet: we trekken bij een exitpoll niet een steekproef van kiezers maar van stembureaus. 

Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 bijvoorbeeld hebben we 60 stembureaus geselecteerd. Meer dan 40.000 kiezers hebben toen deelgenomen aan de exitpoll. Een steekproef van 40.000 kiezers zou heel nauwkeurig moeten zijn. Maar de kiezers die deelnemen aan de exitpoll zijn niet ‘random’ gekozen, maar op basis van de selectie van stembureaus. En stembureaus kunnen, bijvoorbeeld door hun ligging, vergelijkbare kiezers trekken. Daarom is voorzichtigheid geboden. Dit doen we, onder andere, door gebruik te maken van de stemhistorie van de stembureaus, en de resultaten van ons onderzoek te vergelijken met die van vorige verkiezingen. 

4. Exitpolls bij de Provinciale Statenverkiezingen 2023

Het aantal stembureaus waarin de verschillende provinciale exitpolls worden uitgevoerd verschilt per provincie. In Noord-Holland hebben we 31 bureaus geselecteerd, in Overijssel en Noord-Brabant beide 26. In totaal betrekken we dus 83 stembureaus bij de provinciale exitpolls. 

Naast de drie provinciale exitpolls voeren we op de verkiezingsdag ook een landelijke exitpoll uit om de uitslag van de Provinciale Statenverkiezingen te vertalen naar een landelijk beeld in termen van Eerste Kamerzetels. Voor deze exitpoll gebruiken we de uitslagen van onze exitpolls in Noord-Holland, Overijssel en Noord-Brabant, en hebben we daarnaast 31 extra stembureaus geselecteerd verspreid over de rest van de Nederlandse provincies. Alles bij elkaar genomen betrekken we dus 114 stembureaus in onze exitpolls. 

De stembureaus waar wij de exitpolls uitvoeren vormen samen een goede dwarsdoorsnede van alle stembureaus in Nederland. Daarbij is onder andere gelet op de diversiteit van de kiesgerechtigden en de verdeling van de stembureaus over Nederland. 

5. Nauwkeurigheid van de exitpoll

De essentie van een exitpoll is dat we een indicatie proberen te geven van een uitslag die nog niet bekend is. Net als heel Nederland kijken wij op de verkiezingsavond uit naar de uiteindelijke uitslagen. Niet alleen uit nieuwsgierigheid naar de daadwerkelijke zetelverdeling, maar vooral om te bepalen of de exitpoll zijn werk net zo goed heeft gedaan als altijd. Ook al is de exitpoll om meerdere redenen een uiterst betrouwbaar instrument, het blijft steekproefonderzoek.

Zoals bij elk steekproefonderzoek gelden er marges voor de exitpoll. De uitslag van de exitpoll wijkt in de praktijk altijd wel her en der een zetel af van de werkelijke uitslag. Dat is een normale statistische afwijking bij steekproefonderzoek. Het kan ook voorkomen dat er een afwijking van twee zetels bij één of meerdere partijen ontstaat.