Politiek met Sjoerd - Timmermans en Omtzigt: de poppetjes en de inhoud

Geen debat, maar een dialoog. Dat hadden GroenLinks/PvdA en Nieuw Sociaal Contract voor ogen toen Timmermans en Omtzigt elkaar troffen. De twee lijsttrekkers gingen maandagavond (30 oktober) op eigen initiatief met elkaar ‘in gesprek’. 

NRC zag dat Timmermans en Omtzigt elkaar “poeslief” benaderden. Zelf wilden de lijstrekkers vooral een inhoudelijke discussie voeren. Op dit moment trekt Omtzigt vooral kiezers die op ‘de persoon’ Omtzigt afkomen. Voor Timmermans geldt in zeker zin het omgekeerde. ‘De persoon’ Timmermans schrikt veel kiezers af. Zo worstelen zowel Timmermans als Omtzigt nog met hun imago in deze campagne. 

Timmermans: polariserende klimaatdoener

Na het nieuws dat GroenLinks en de PvdA samen de verkiezingen ingaan, kwam de combinatiepartij op 27 zetels binnen in onze peiling. Dat was in juli. Inmiddels is GroenLinks/PvdA wat weggezakt, en peilen ze ongeveer 20 zetels. In onze laatste peiling zien we een lichte stijging naar 22. 

Toch zijn er een aantal electorale ontwikkelingen die de samenwerkingspartij hoopvol zullen stemmen. Ten eerste: Timmermans ligt goed bij linkse kiezers. Hij wordt door een meerderheid van linkse kiezers (56%) als ‘ideale premier’ gezien. 

Ten tweede: nog relatief veel linkse kiezers twijfelen over hun stem. Minder dan vier op de tien linkse kiezers (36%) zijn inmiddels ‘geland’ bij een partij. Het is niet ondenkbaar dat GroenLinks/PvdA veel van die twijfelende kiezers naar zich toe kan trekken. Zeker omdat Timmermans de machtsvraag zo expliciet op tafel legt. Hij wil de grootste worden, en na Wim Kok ervoor zorgen dat Nederland weer eens een premier van linkse signatuur krijgt. Strategische stemmers op links kunnen gevoelig zijn voor dat argument. Ze hielpen bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen in 2021 D66 aan een verkiezingszege. 

Ten derde: onder linkse kiezers is het thema klimaat dominant – voor de helft van hen (49%) is klimaat het belangrijkste onderwerp in deze campagne. Dat is een gegeven waar Timmermans mee uit de voeten kan. Hij kan wijzen op het Europees klimaatbeleid dat mede dankzij hem tot stand is gekomen. Daarmee zegt hij tegen linkse kiezers: voor ‘klimaatdoeners’ hoef je niet alleen bij D66 te zijn. Linkse kiezers zien dit. Timmermans scoort onder die kiezers goed op het aspect ‘krijgt zaken voor elkaar’. Ongeveer de helft (51%) dicht hem die eigenschap toe. 

Maar in de kansen van GroenLinks/PvdA schuilen tegelijkertijd ook de gevaren: de boodschap van Timmermans resoneert op dit moment vooral onder linkse kiezers. Rechtse kiezers en kiezers in het midden zijn een stuk negatiever over Timmermans. Maar 12% van alle rechtse kiezers, en 29% van alle centrumkiezers, vinden Timmermans premierwaardig. Yeşilgöz wordt door meer kiezers in het midden acceptabel gevonden als premier (46%). En zelfs nog bijna een kwart van de kiezers op links (24%) ziet in haar een premier. 

Zie daar het dilemma van Timmermans. Hij zal moeten appelleren aan (centrum)rechtse kiezers om te laten zien dat hij ook voor hen premier kan zijn, bijvoorbeeld door qua toon wat op te schuiven naar het centrum. Tegelijkertijd moet hij daarmee linkse kiezers – die nog kunnen overstappen naar GroenLinks/PvdA - niet van zich vervreemden.

Omtzigts balanceer-act

Ook Pieter Omtzigt, van het door hem opgerichte Nieuw Sociaal Contract, wacht in de laatste fase van de campagne een lastige balanceer act. Kiezers van alle flanken zien Omtzigt als premierwaardig. Dat geldt voor ongeveer vier op de tien kiezers op links (39%) en in het midden (40%). Onder rechtse kiezers vindt bijna de helft (49%) Omtzigt acceptabel als premier. Ironisch genoeg heeft ‘de persoon Omtzigt’ daarmee een sterke aantrekkingskracht op kiezers, terwijl Omtzigt zelf zegt het vooral over ‘de inhoud’ te willen hebben. 

Die inhoud liet even op zich wachten, maar vorige week, ongeveer een maand voor de verkiezingen, presenteerde Nieuw Sociaal Contract zijn verkiezingsprogramma. In de plaatsing van Kieskompas, gebaseerd op inhoudelijke codering van alle partijprogramma’s, komt de NSC bijna precies in het midden van politiek spectrum uit. Op de economische links-rechts dimensie staat NSC een tikje links van het midden; op de culturele dimensie (progressief versus conservatief) staan ze een heel klein beetje richting conservatief (zie ook hier).  

Eerder al schreven we dat NSC zich richt op de ‘links-conservatieve’ kiezer. Kiezers die cultureel-conservatieve opvattingen – over Europa, migratie, klimaat – combineren met centrumlinkse economische opvattingen. Deze mix van standpunten is voor veel kiezers aantrekkelijk. 

Maar het maakt ook dat NSC veel verschillende groepen kiezers achter aan zich bindt. Centrumrechtse kiezers overwegen Omtzigt - 30% van de CDA-kiezers uit 2021 dreigt over te stappen en 16% van de VVD-kiezers. Maar NSC trekt ook kiezers die eerder PVV, SP en JA21 stemden. 

Omtzigts balanceer act bestaat eruit om al die verschillende kiezers tevreden te houden. Nu nog komen die kiezers vooral op ‘de persoon Omtzigt’ af. Maar in de laatste fase van de campagne, met televisiedebatten en aanvallen van partijen, zal ‘de inhoud’ een steeds grotere rol gaan spelen. En de vraag is of al die verschillende kiezers dan nog bijeen te houden zijn. 

Meer informatie

Neem voor meer informatie contact op met Sjoerd van Heck ([email protected])

Alle blogs van Sjoerd over politiek en publieke opinie zijn op deze pagina verzameld. 

Deze tekst is ook verschenen bij EenVandaag 'De Peiling' en in de nieuwe Peiling-app van EenVandaag. 

De data genoemd in deze blog zijn gebaseerd op onlineonderzoek van Ipsos onder representatieve steekproeven van circa n=1.000 stemgerechtigde Nederlanders. Afwijkingen tussen de samenstelling van de steekproeven en de samenstelling van de Nederlandse stemgerechtigde bevolking op de kenmerken leeftijd, geslacht, opleiding, regio, werkzaamheid en stemgedrag bij de laatste landelijke verkiezingen (de Tweede Kamerverkiezingen van 2021) zijn door middel van een weging gecorrigeerd. De meest recente peiling werd uitgevoerd tussen 27 en 30 oktober 2023 onder n=1.924 stemgerechtigde Nederlanders.
In deze blog wordt gesproken over ‘linkse’, ‘rechtse’ en ‘midden’-kiezers. Die groepen zijn bepaald aan de hand van zelfplaatsingen op een links-rechts dimensie van 0-10. Linkse kiezers zijn kiezers die zichzelf op positie 0-3 plaatsen; kiezers uit het politieke midden zijn kiezers die zichzelf op positie 4-6 plaatsen en rechtse kiezers zijn kiezers die zichzelf op positie 7-10 plaatsen.Voor meer informatie kijk hier.