Tweede Kamerverkiezing 2021 - de exitpoll 

Kort samengevat

Bij de komende Tweede Kamerverkiezingen voert Ipsos in opdracht van de NOS een exitpoll uit. Een exitpoll is een schaduwverkiezing; we vragen kiezers nog eens te stemmen op een aantal zorgvuldig geselecteerde  stembureaus door heel Nederland. Door de medewerking van tienduizenden kiezers kunnen we zodoende op woensdag 17 maart meteen na het sluiten van de stembureaus (om 21.00 uur) al een indicatie geven van de uitslag van de verkiezingen. Onze indicatie van de verkiezingsuitslag wordt door de NOS bekend gemaakt. Doorgaans zijn onze exitpolls zeer nauwkeurig, maar omdat deze verkiezingen anders zijn door voorgaande verkiezingen, kan het extra spannend worden. 

1.    Exitpolls bij eerdere verkiezingen 

Een exitpoll geeft over het algemeen een accuraat beeld van de uiteindelijke verkiezingsuitslag. Onze meest recente exitpoll, bij de Europese Parlementsverkiezingen 2019, bleek een nauwkeurige indicatie te geven van de uiteindelijke verdeling van de Nederlandse zetels in het Europees Parlement. En bij de Provinciale Statenverkiezingen 2019 gaf de Ipsos exitpoll een goede indicatie van de uiteindelijke verkiezingsuitslag, zowel in drie provincies (Zuid-Holland, Noord-Brabant, Gelderland) als in termen van de zetelverdeling in de Eerste Kamer. 

Ook bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen, in 2017, hebben we een exitpoll uitgevoerd in opdracht van de NOS en RTL. Zoals bij elke exitpoll, hebben we toen direct na het sluiten van de stembussen een indicatie van de einduitslag gegeven. De einduitslag kwam wederom goed overeen met onze exitpoll.

2.    Hoe werkt een exitpoll?

Een exitpoll is een schaduwverkiezing. We selecteren een aantal stembureaus, verspreid over Nederland. Onze medewerkers vragen kiezers die het stemlokaal verlaten of zij nogmaals willen ‘stemmen’. De kiezer krijgt een stembiljet met daarop dezelfde partijen als op het officiële stembiljet. De kiezers kunnen hun stembiljet vervolgens anoniem deponeren in de ‘stembus’ van onze medewerker. 

Een belangrijk verschil met regulier verkiezingsonderzoek is de steekproefopzet: we trekken bij een exitpoll niet een steekproef van kiezers maar van stembureaus. Er zijn in Nederland ongeveer 13 miljoen stemgerechtigden die hun stem kunnen uitbrengen in duizenden stembureaus verspreid over heel Nederland.

Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 hebben we 43 stembureaus geselecteerd. Circa 40.000 kiezers hebben toen deelgenomen aan de exitpoll. Een steekproef van 40.000 kiezers zou heel nauwkeurig moeten zijn. De kiezers die deelnemen aan de exitpoll zijn niet echter ‘random’ gekozen, maar op basis van de selectie van 43 stembureaus. En stembureaus kunnen, bijvoorbeeld door hun ligging, vergelijkbare kiezers trekken. Daarom is voorzichtigheid geboden. Dit doen we, onder andere, door gebruik te maken van de stemhistorie van de stembureaus, en door de resultaten van ons onderzoek te vergelijken met die van vorige verkiezingen op de betreffende stembureaus. 

3.    Exitpoll bij de Tweede Kamerverkiezing 2021

Bij de Tweede Kamerverkiezingen 2021 verloopt het verkiezingsproces wat anders dan anders. Alle kiezers van 70 jaar en ouder kunnen per brief stemmen. Dit komt neer op ongeveer 16% van alle kiesgerechtigde Nederlanders.  Op maandag en dinsdag voorafgaand aan de officiële verkiezingsdag (17 maart 2021) zal een beperkt aantal stembureaus per gemeente geopend zijn waar kiezers vervroegd kunnen stemmen. Het aantal volmachtstemmen dat een kiezer mag uitbrengen is verhoogd van 2 naar 3. In zorginstellingen worden stembureaus ingesteld die alleen voor bewoners toegankelijk zijn, en er zijn mobiele stembureaus (bijvoorbeeld voor automobilisten).  Tot slot zijn in stemlokalen hygiënemaatregelen van kracht en geldt de regel omtrent het houden van 1.5 meter afstand.

Het feit dat de verkiezingen dit jaar anders dan anders verlopen, kan effecten hebben op de nauwkeurigheid van onze exitpoll. 

• Kiezers die per brief stemmen, doen niet mee aan de exitpoll. Om de omvang van deze groep kiezers en de mate waarin zij een afwijkend stemgedrag (t.o.v. van ‘gemiddeld Nederland’) vertonen te benaderen, zullen wij aanvullend (online) onderzoek doen. 
• De algemene coronamaatregelen, en het risico op besmetting door corona, kunnen leiden tot minder bereidwilligheid onder kiezers om mee te werken aan ons onderzoek. Hoe minder kiezers meedoen aan ons onderzoek, hoe groter de onnauwkeurigheid. 
• We hebben de selectie van stembureaus enigszins moeten aanpassen. Op sommige kleine stembureaus was het, vanwege de geldende coronamaatregelen, niet mogelijk om met onze interviewers aanwezig te zijn. 

Voor de uitvoering van de exitpoll bij de Tweede Kamerverkiezingen 2021 hebben we 60 stembureaus geselecteerd. In sommige stembureaus zijn we meerdere dagen aanwezig om onderzoek uit te voeren. Het aantal ‘stembureaudagen’ (het aantal stembureaus vermenigvuldigt met het aantal dagen) komt uit op 98. 

4.    Nauwkeurigheid van de exitpoll

Net als heel Nederland kijken wij op verkiezingsavond uit naar de uiteindelijke uitslag. Niet alleen uit nieuwsgierigheid naar de daadwerkelijke zetelverdeling, maar vooral om te bepalen of de exitpoll zijn werk zo goed heeft gedaan als altijd. Ook al is de exitpoll om meerdere redenen een uiterst betrouwbaar instrument, het blijft steekproefonderzoek. 

Zoals bij elk steekproefonderzoek gelden er marges voor de exitpoll. De uitslag van de exitpoll wijkt in de praktijk altijd wel her en der een zetel af van de werkelijke uitslag. Dat is een normale statistische afwijking bij steekproefonderzoek. Bij eerdere exitpolls ontstond er ook wel eens een afwijking van twee zetels bij één of meerdere partijen.  

Bij de Tweede Kamerverkiezingen 2021 kan het zijn dat de marges wat groter zijn dan gebruikelijk. Een afwijking van twee zetels per partij kan dus vaker voorkomen. Een afwijking van meer dan twee zetels is ook niet helemaal uit te sluiten. Veel zal afhangen van de bereidheid van kiezers om mee te werken aan ons onderzoek.